بازگشت
مروري برادبیات نوجوانان وکودکان
ارسالي دانش آرزو ارسالي دانش آرزو


به آثاری گفته می‌شود که از جهت بیان و تعبیر و کلمات و موضوعات متناسب سن و درک و فهم کودکان و نوجوانان باشد. افسانه‌ها، قصه‌ها، داستانهای اساطیری، پرماجرا، حیرت آور، شگفت انگیز که قسمت اعظم ادبیات فولکوریک ملتهای جهان را تشکیل می‌دهد برای کودکان بسی دلپذیر است علاوه بر این اطفال به قصه‌های جن و پری، احوال جادوگران، سرگذشت قهرمانان، کاشفان، اشعار شادی بخش ترانه‌ها و آهنگ‌های نشاط ‌آور و امثال آن شور و شوقی فراوان دارند. ادبیات کودکان را از لحاظ تاریخی به چهار دوره تقسیم کرده‌اند 1- دوره باستانی 2- قرون وسطی تا اختراع چاپ 3- از اختراع صنعت چاپ و شیوع آن تا قرن نزدهم 4- دوره جدید ادبیات کودکان که از قرن نوزدهم تا زمان حاضر را در برمی‌گیرد. ملاح کشتی شکسته (از حدود 2500 ق – م) مصری که بعدها شبیه آن داستانهائی از جمله حی‌ابن یقظان ابن طفیل و روبینسون کروزوئه دیفوئه پرداخته شد.
داستانهائی نیز بوسیله یونانیان و رومیان و هندیان فراهم گردید، داستانهای اصلی و فرعی اودیسه و ایلیاد اثر هومر، فابل‌های منسوب به ایزوپ (منشاء بسیاری از داستانهای مصری است) از منابع و مآخذ ادبیات کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود. نخستین کتابهائی که ظاهراً برای کودکان بوجود آمد در زبان لاتین و در قرن هفتم ميلادی می‌باشد و هدف نخستین و اصلی از ایجاد ادبیات خاص اطفال تعلیم اعتقادات دینی و مقدمات خواندن و نوشتن با آنان بود. هنگامیکه هم کتب خطی بود و کتب مخصوص کودکان ظاهراً تا بعد از اختراع چاپ بوجود نیامد و اولین کتاب برای اطفال در سال 1484 بوسیله کاکستون چاپ شد و آن افسانه‌های ایزوتوپ بود. در قرن پانزدهم کتبی بوجود آمد که برای کمک به آواز خوانی و وصف بازیها بود، آنگاه لوح بوجود آمد که بر روی آن می‌نوشتند و از آن برای نوشتن حروف ابجد و ارقام و دعا تعلیم دادن اطفال مورد استفاده قرار می‌گرفت. لوح ابتدا از کارتون و آنگاه از ورق ساخته شد. کم کم مطالب غیر تعلیمی را نیز به آن افزودند تا اینکه قرن هجدهم تألیف و طبع و نشر کتابهای کودکان به مقیاس وسیع صورت گرفت. جانیوبری اولین کسی است که کتاب کودکان را روی کاغذ خوب و مصور طبع و نشر کرد
.
امروزه کتب متعددی برای کودکان بوجود آمده برای بهترین تألیف در این زمینه جایزه سالانه‌ای نیز معین گردیده است در زمینه کتاب کودکان نویسندگان نام‌آوری از قبیل دیفوئه نویسنده کتاب روبینسون کروزوئه، جوناتان سویفت نویسنده سفرهای گالیور و شکسپیر (برخی از قصه‌ها و آثارش) ‌ظهور کردند. در اواخر قرن هجدهم بواسطه ظهور و انتشار کتاب امیل ژان ژاک روسو و عقاید جان لاک در تعلیم تربیت زمینه تألیف و تصنیف کتاب کودکان بیشتر و بهتر فراهم گردید گو اینکه عد‌ه‌ای از جمله جانسون، چارلز لمب، وردزورث و کولریج و غیره به مخالفت برخاستند. یکی از مشهورترین نویسندگان کتابهای کودکان ماریا ادجوورث را می‌توان ذکر کرد. رفته رفته توجه نویسندگان بزرگی از قبیل ویلیام بلیک برای پدید آوردن کتابهای کودکان جلب شد. قرن نوزدهم و مخصوصاً در نیمه دوم از روزگار طلائی و رواج کتاب کودکان بود برای اینکه توجه به سوی علوم و موضوعات قومی ونژادی جلب گردید.
برادران گریم در آلمان 13 سال دست اندر کار جمع‌آوری داستانهای ملی و قومی آلمانی بودند و مجموعه داستانها برادران گریم که در بین سالهای (1812-1815) انتشار یافت از گرانبهاترین کتابهای ادبیات کودکان است. مجموعه دیگری در سویس به نام ماجراهای روبینسون سویسی در سال 1813 منشر گردید بعد از آن هانس کریستیان آندرسون آثار پر ارزشی در زمینه ادبیات و داستان کودکان بوجود آورد که شهرت و مقبولیت جهانی دارد و سلسله داستانهای چارلز و مری لامب نیز از آثار خوب ادبیات کودکان محسوب است. در اواخر قرن نوزدهم نویسندگان نام آوری از جمله: اتکنز – ژول‌ورن 1- ه مالو، روسکین سس. لاگرلوف، اروینگ – تواین، استیونسن وک – کولودی- کیپلینگ ظهور کردند و کتب مهم و جالبی در زمینه ادبیات کودکان و غیره پدید آوردند. در آغاز قرن بیستم کتبی که برای اطفال تألیف می‌گردید بیشتر به بحث از موضوعات علمی، جغرافیائی، طبیعی از زمین، آسمان، دریا و اسرار علمی و مطالب جدید در زمینه‌های ترقیات علمی می‌پرداخت علاوه بر این مجلاتی برای کودکان تأسیس گشت همچنین فیلم‌هائی خاص کودکان تهیه و نمایش داده شد. کودکان جهان اکنون از راه ترجمه کتب به آثار ادبی و علمی آشنائی حاصل می کنند و در ضمن و خلال افسانه‌ها و قصه‌ها به مطالب علمی و ادبی دقیق آشنا می‌شوند.
مؤسسات و ادارات و دستگاههای در گوشه و کنار جهان برای تألیف و تصنیف و ترجمه کتب علمی و ادبی و در دسترس گذاشتن آنها برای کودکان ایجاد گردیده است همچنین کتابخانه‌هائی در بیشتر نقاط عالم مخصوص اطفال تأسیس گشته است. جلسات و کنفرانس‌ها و سمینارهائی برای استحکام و ترقی کتابهای مخصوص کودکان در بسیاری از نقاط جهان تشکیل می‌گردد. برخی از کتب و آثار مشرق زمین که مورد استفاده تألیف و تصنیف کتاب برای کودکان و نوجوانان قرار گرفته است : کتاب کلیله و دمنه که اصل هندی دارد، هزار و یک شب مجموعه‌ای مفصل و مرکب از داستانهای کشورهای مختلف اسلامی، چهل طوطی، طوطی نامه، داستانهای شاهنامه فردوسی، موش و گربه عبید زاکانی و … می‌باشد.

قصه: «قصه بهترین دوست کودک و سرچشمه احساسات شادی آفرین از بدو طفولیت است – همواره قهرمان قصه کودک به سفرهای طولانی رفته و با طبیعت کشورهای دور افتاده و زندگی و افکار مردم آشنا می‌شود- قصه فکر و تصور کودک را بالا می‌برد. زبان دقیق گویای قصه زبان طفل را غنی‌ می‌سازد. تصاویر زنده و روشن قصه احساسات کودک را عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌دهد هنگامیکه اشخاص نیکوکار و عاقل قصه‌ گرفتار بدبختی می‌شوند کودک متأثر می‌شود هنگامیکه آنها فاتح می‌شوند و افراد بدطینت به کیفر خود می‌رسند کودک خوشحال می‌گردد- معنویت استدلالی بدون تحمیل وادار می‌کند که طفل رفتار خود را با رفتار قهرمانان مورد علاقه‌اش سنجیده و مقایسه کند – نظیر قهرمانان قصه، طفل سعی دارد جسور و درست کار شود به هدف مورد نظر برسد موانع را برطرف و دوستان و رفقا را یاری کند و در دوستی استوار باشد. حتی کودکان دو ساله با کمال میل به قصه گوش می‌دهند به طور کلی کودکان به قصه عشق می‌ورزند خواندن قصه و طرز ادای آن نقش مهمی در تفهیم کودکان دارد قصه را باید آهسته، واضح و طرز صدای قهرمان را خواننده باید ادا کند – پس از پایان قصه با سئوالات ساده از کودک خواسته ‌شود که قصه را با زبان خودش بازگو کند – این عمل باعث می‌شود حافظه و دقت کودک پرورش یافته – مطالعه دقیق را به طفل می‌آموزد.
تجربه زندگی کودک بسیار ناچیز است جهان قصه و دنیای حقیقی در ذهن کودک می‌آمیزد – اغلب کودکان از خود می‌پرسند که آیا دیو و پری و قالین حضرت سلیمان حقیقت دارد! پاسخ رد و مأیوس کننده به طفل نباید داد زیرا دنیای خیالی آنها دگرگون گشته و از بین می‌رود – باید توضیح داده شود که به آن صورت نبوده مانند هواپیما و رادیو که هم اکنون می‌بینیم وجود دارد- هر قدر کودکان بزرگتر باشند به همان اندازه پل استواری بین قصه و دنیای حقیقی بوجود می‌آید – آنها معنویت قصه را عمیقاً درک می‌کنند – هنگامیکه کودک خودش قصه را می‌خواند باید توجه داشت که مطالعات کودکان باید قصه ملل جهان باشد بدینوسیله کودک با نویسندگان سرزمین خود، سایر کشورها و ادبیات جهانی آشنا می‌گردد. اینگونه قصه‌ها از نویسندگان مانند پوشکین، آندرسن، گفمان برادران گریم – پررو گورکی، تولستوی، مارشاک، چکوفسکی، گایدار، جانی روداری، یرشف و غیره است.»
December 10th, 2004


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
شعر،ادب و عرفان